रजोनिवृत्तिपछि हुने जलन, चिलाउने र सुख्खापनका लागि घरेलु उपचार

रितु शाक्य (मास्टर हिलर. हिलिङ् प्याराडायीज नेपाल )१ हप्ता अगाडि

रजोनिवृत्ति (Menopause) पछि धेरै महिलाहरूमा योनीमा जलन, चिलाउने, सुख्खापन (Vaginal dryness, itching, burning) जस्ता समस्या देखिन्छ। यो प्रायः शरीरमा इस्ट्रोजेन हर्मोनको कमीका कारण हुन्छ। इस्ट्रोजेनको मात्रा घट्दा योनीको भित्री सतह पातलो, कम नमीयुक्त र संवेदनशील बन्न जान्छ।

घरेलु उपचार र जीवनशैली सुधारका उपायहरू विस्तारमा दिइएका छन् 👇

१. नारिवेल तेल (Coconut Oil)

दिनमा २–३ पटक बाहिरी भागमा हल्का मसाज गरेर लगाउँदा सुख्खापन र जलन कम हुन्छ।

यो प्राकृतिक मोइस्चराइजर हो र संक्रमण पनि रोक्छ।

२. एलोभेरा जेल (Aloe Vera Gel)

ताजा एलोभेरा जेल सीधै प्रभावित भागमा लगाउँदा चिलाउने र जलन कम गर्छ।

यो चिसो प्रभाव दिन्छ र कोमलता ल्याउँछ। ध्यान दिनुहोस्: एलोभेरा जेलमा रासायनिक सुगन्ध वा एल्कोहल नभएको हुनुपर्छ।

३. तिलको तेल वा बदामको तेल (Sesame / Almond Oil)

सुत्ने बेलामा हल्का रूपमा लगाउँदा सुख्खा छाला नरम बन्छ र जलन घट्छ।यी तेलमा भिटामिन E हुन्छ जसले कोमलता र हाइड्रेशन बढाउँछ।

४. पानी प्रशस्त पिउनु (Stay Hydrated)दिनमा कम्तीमा ८ ग्लास पानी पिउनुहोस्।शरीरमा नमी कायम रहँदा छालाको सुख्खापन घट्छ।

५. योग र ध्यान (Yoga & Meditation)

“बद्धकोनासन”, “भुजङ्गासन” जस्ता आसनहरूले पेल्भिक क्षेत्रमा रक्तसञ्चार बढाउँछन्।ध्यानले तनाव घटाउँछ, जसले हर्मोन सन्तुलनमा सहयोग पुर्‍याउँछ।

६. प्राकृतिक कपडा लगाउने (Cotton Underwear)

सिंथेटिक कपडा नलगाई सफा, सुक्खा, र हावापसार हुने कपासको अण्डरवेयर लगाउनुहोस्।यसले जलन र संक्रमणको जोखिम घटाउँछ।

७. ठुलो नुन पानीको धुन (Warm Salt Bath)

हल्का नुन हालेर तातोपानीमा केही मिनेट बस्दा जलन र संक्रमण कम हुन्छ।तर यो उपाय बारम्बार नगर्नुहोस् हप्तामा १–२ पटक मात्र।

८. फाइटोइस्ट्रोजेनयुक्त खाना (Phytoestrogen Foods)

सोया, अलसी (flaxseed), तिल, मेथीदाना, तोरी, आदि खानाले शरीरमा हल्का एस्ट्रोजेनको प्रभाव दिन्छ।

यसले सुख्खापन र अन्य लक्षणहरू घटाउँछ।

नगर्नुपर्ने कुरा:

साबुन वा सुगन्धयुक्त जेल प्रयोग नगर्नुहोस्।

धेरै तातो पानीले बारम्बार धुनु पनि हानिकारक हुन्छ।

संक्रमण भए जस्तो देखिएमा (गन्ध, discharge, वा दर्द) तुरुन्तै चिकित्सकसँग सल्लाह लिनुहोस्।

आयुर्वेदिक घरेलु उपाय (Home Remedies)

१. अशोक चूर्ण वा अशोकारिष्ट

महिलाका हर्मोन सन्तुलनमा मद्दत गर्छ।

आयुर्वेदिक घरेलु नुस्खा (Home Remedies)

दिनमा २ पटक २ चम्चा (भोजनपछि, पानी वा दूधसँग)।

शरीरमा तातोपन घटाउँछ र जलन कम गर्छ।

२. शतावरी (Shatavari)

यो प्राकृतिक एस्ट्रोजेनको स्रोत हो।

सुख्खापन, तातोपन (hot flashes), र चिडचिडोपन घटाउँछ।

दिनमा १ चम्चा शतावरी चूर्ण तातो दूधसँग लिनुहोस्।

३. अलोभेरा रस (Aloe Vera Juice)

बिहान खालीपेट २ चम्चा लिनुहोस्।

शरीर शान्त पार्छ, छालाको कोमलता बढाउँछ, र हर्मोन सन्तुलनमा मद्दत गर्छ।

४. मेथीदाना (Fenugreek Seeds) पानी

राति १ चम्चा मेथीदाना भिजाएर बिहानको पानी पिउनुहोस्।

शरीरको तातोपन घटाउँछ र हर्मोन सन्तुलनमा मद्दत गर्छ।

५. अलसी (Flaxseed) पाउडर

दिनमा १ चम्चा दही वा सुपमा मिसाएर खानुहोस्।

यसमा फाइटोइस्ट्रोजेन हुन्छ जसले सुख्खापन र तातोपन घटाउँछ।

रजोनिवृत्तिपछि खानपान योजना (Diet Plan)

बिहान:

न्यानो पानीमा लेमन वा मह

५–६ भिजाएको बादाम

ओट्स वा दलिया (फ्रुटसहित)

हरियो चिया / तुलसी चिया

दिउँसो:

सम्पूर्ण अन्न (brown rice, millet, chapati)

हरियो तरकारी (पालुंगो, मेथी, साग)

प्रोटिन स्रोत (दाल, तोरी, चना, सोया)

सलाद (काक्रो, गाजर, टमाटर, अलसी पाउडरसहित)

बेलुकी:

हल्का सुप वा खिचडी

हल्का नुन र मसला मात्र

सुत्ने १ घण्टा अघि तातो दूधमा शतावरी वा अश्वगन्धा मिसाएर पिउनुहोस्।

योग र ध्यान अभ्यास (Yoga & Meditation)

आसनहरू: बद्धकोनासन, भुजङ्गासन, सेतु बन्धासन

प्राणायाम: अनुलोम-विलोम, भ्रमरी, शीतली

ध्यान: बिहान र बेलुकी १० मिनेट मन शान्त पार्ने ध्यान।

थप सुझावहरू

प्रशस्त पानी पिउनुहोस् (८–१० गिलास)

तातो, मसलेदार र तल्लो गुणस्तरको खाना कम गर्नुहोस्।

पर्याप्त निद्रा (६–८ घण्टा) लिनुहोस्।

सकारात्मक सोच र आत्मप्रेम अभ्यास

लेखक

रितु शाक्य

(मास्टर हिलर. हिलिङ् प्याराडायीज नेपाल )